Географскиот локалитет и етничката припадност како фактори на канонската јурисдикција

Избор од: Географски локалитет и етничка припадност као фактори канонске јурисдикције: Проблем северноамеричке дијаспоре.pdf

Василије Враниќ, Универзитет Маркет, Висконсин, САД

Многу често може да се слушнат аргументи дека епископската јурисдикција во православието е дефинирана само со географскиот принцип. На пр., Григориј Папатомас, професор по канонско право на Институтот Св. Сергиј во Париз, смета дека „критериумот што го дефинира некоe црковно тело е неговата локација“. Тоа никогаш не билa националностa, расата, културата или исповедањето“. Тука конкретно се спомнуваат посланијата на апостол Павле, кој ѝ се обраќа на „Божјата црква во Коринт“ (1 Кор 1, 2) или на „Црквата во Галатија“ (Гал 1, 2). (…)

Меѓутоа, се чини дека овој став не му придава доволно значење на фактот, дека апостолот им пишувал на живи луѓе од одредена географска област. Затоа, апостолот ѝ пишува на „Божјата црква“ – на собирот на живи луѓе, а не на географската област „Коринт“ или „Ефес“. Изолирана географска локација, без луѓето кои живеат во неа, е од второстепено значење за еклисиологијата. Народот ја сочинува Црквата Божја. Затоа, демографскиот момент има предност пред географската локација. Исто така, овде не треба да ја изгубиме од вид Христовата заповед до апостолите, која го утврдува принципот на мисионерско-пастирската работа на Црквата: „Одете и научете ги сите народи, крштевајќи ги во името на Отецот и Синот и Светиот Дух, учејќи ги да држат сè што ви заповедав; и ете, Јас сум со вас секогаш до крајот на вековите“ (Мт 28, 19-20). Затоа, воспоставувајќи го принципот на мисионерска дејност, самиот Христос не поставува географски параметри.

Заговорниците на географската припадност како единствен меродавен принцип за одредување на канонската јурисдикција, својот став го оправдуваат со аргументот дека црковната хиерархиска власт на тој начин била одредувана уште од апостолското време. Имено, тие сметаат дека тоа што апостол Павле им пишувал на Црквите на одредено географско подрачје, значи дека хиерархиската структура е одредена со географските граници.

Кој има право да доделува црковни автокефалии?

Павел Даровски

Ако прашањето за тоа кој има право да дава автокефалност беше јасно дефинирано во канонското право, тоа немаше да предизвикува толку многу сомнежи и спорови. Но, светите канони не го регулираат ова прашање. Во Византиската империја во III-VIII век, ова прашање не било меѓу првите на дневен ред. Тоа било успешно решавано од страна на Вселенските собори според потребата.

Несомнено, за работи кои не се регулирани со каноните, во православните цркви пресудно е Преданието на Црквата, црковното искуство. И тука се појавуваат разлики меѓу Константинопол и другите Цркви.

Фанариотите се повикуваат на практиката на Вселенските собори. Но, по последниот од тие Собори, Цариградската патријаршија додели или призна 9 (!) нови автокефални Цркви. А, само Патријаршиството на Руската црква го доделила Константинополската црква во 1590 година, и во одлучувањето учествувале претставници на останатите источни патријаршии, односно процесот имал знаци на Вселенска Соборност.

Во 1850 год., томосот за автокефалност на Грчката црква, покрај цариградските архиереи, го потпишал само Ерусалимскиот патријарх. Односно, веќе не може да се види Вселенската соборност. Во подоцнежните одлуки за автокефалност на другите, нови Цркви, исто така, нема знаци за друго одлучување, освен на Константинополската црква. Така, тезата за ексклузивното право на Вселенските собори да доделуваат автокефалност е побиена од самата историја и практика на Цариградската црква.

Канонскиот статус на Константинопол и неговата интерпретација во Византија

Павел Кузенков

„Канонический статус Константинополя и его интерпретация в Византии.pdf” – В: Вестник ПСТГУ І: Богословие, Философия, 3 (53), 2014, с. 25-51

Црковните канони и историските записи не оставаат место за сомневање, дека во древната Црква никогаш не постоело нешто како единствена и универзална власт на една личност, на која би ѝ биле потчинети сите епископи од христијанскиот свет. Традиционалниот епитет за св. ап. Петар: првоврховен (κορυφαίος, princeps) апостол – иако го признава неговото водечко место меѓу апостолите (сепак, заедно со св. апостол Павле), воопшто не подразбира некаква формална власт над Христовите ученици. Ова уште повеќе се однесува на римскиот епископ, кој во древноста се сметал за најпочитуван од архиереите во империјата. Истовремено, таа чест и почит никако не се пројавувале во восприемањето на Папата како своевидна глава на христијаните.

Православната еклисиологија секогаш верно се придржувала до соборниот принцип на организација на Вселенската Црква, според кој, сите апостоли добиле еднакви овластувања од Господа, и затоа нивните наследници, епископите, се разликуваат, не според „божествено право“, туку според црковно канонски основи. Истовремено, во византискиот период, односот на самите „Ромеи“ кон црковниот статус на нивната престолнина не бил недвосмислен. Традиционалното восприемање на архиепископот на Константинопол како прв по чест, но еднаков по чин претстоител на една од помесните цркви, коегзистира со идејата за посебен статус на „вселенски патријарх“, давајќи му ексклузивни прерогативи и права, во споредба со сите други архиереи. Во оваа статија, имаме за цел да го проследиме развојот токму на овие поими.

Прв без еднакви. Критички осврт

Ја прочитав статијата на д-р Елпидифор (Ламбринијадис), Архиепископ на Грчката Православна Црква во Америка и бев запрепастен од обидот, теолошки да се поткрепи и промовира новата теорија за Цариградскиот Патријарх како „прв без еднакви.“

The Ecumenical Patriarch: First without equals, by Metropolitan Elpidophoros (Lambriniadis) of Bursa

Первый без равных. Ответ Константинопольского Патриархата на документ о первенстве, принятый в Московском Патриархате

Заради тоа, ја преведов статијата Откуда взялось учение о первенстве Фанара в православном мире која со јасни теолошки аргументи ги критикува општите карактеристики на тој систем, втемелен од блаженоупокоениот митрополит пергамски Јован Зизиулас.

Учењето за помесната црква

Основата на еклисиологијата на Зизиулас е учењето на Помесната Црква и Евхаристијата. За многумина, поистоветувањето на Помесната црква со автокефалните патријаршии или митрополии е вообичаено. Сепак, Зизиулас тоа поистоветување го прави во друга смисла, имено: Помесната црква е она што сега се нарекува епархија. Анализирајќи евангелски и ранохристијански текстови, тој доаѓа до заклучок дека во почетокот Помесна (локална) црква ја нарекувале Евхаристиската заедница возглавена од епископ, опкружена со колегиум од презвитери (свештеници). Така, Евхаристијата, собранието и епископот се конститутивни елементи на Црквата.

Таквата заедница, вели Зизиулас, ги комбинира историското (она што се случило) и есхатолошкото (она што ќе се случи на крајот – Царството Божјо). Главна карактеристика на Помесната Црква е нејзината соборност, универзалност: на едно локално место, каде што се собираат сите членови на Црквата од тој крај, се надминуваат сите природни и општествени поделби – полова, расна, национална, јазична, професионална, статусна поделба, итн. Секоја помесна Црква, во разбирањето на Зизиулас, ја изразува полнотата на Црквата како Тело Христово.

Главниот проблем е обидот на Цариград да му наметне на целиот православен свет ново учење за Црквата и да го претстави како традиционално за Православието.

На прв поглед, сè е сосема православно: Црквата, вели Зизиулас, не е организација, таа е начин на живот сосредоточен во Евхаристијата. Читајќи го таквото расудување, може да се помисли дека тоа е вистинското православно учење. Меѓутоа, ако внимаваме на деталите, изненадени ќе откриеме неверојатна метаморфоза.

Во „Битието како заедничарење“, Зизиулас многу пишува за тоа дека епископот не постои без заедницата, служењето во Црквата е незамисливо без заедницата, власта и благодатта на епископот имаат „односен / релациски” карактер, итн. Но, одеднаш тој почнува да тврди дека епископот е исклучителен принцип на единството на заедницата.

Во 2014 год., оваа теза на Зизиулас ќе ја повтори митрополитот Елпидифор (Ламбринијадис) во статијата „Прв без еднакви“: „На еклисиолошко ниво на Помесната црква, принципот на единство не е презвитериумот или заедничкото служење на христијаните, туку личноста на епископот!“

Се поставува прашањето: ако епископот е исклучителен извор на единството на заедницата, тогаш која е вистинската содржина на соборноста? Како може изворот на единството да биде надвор или над заедницата?

Анафората од Литургијата на св. Јован Златоуст

Од првите години на христијанството во различни Помесни Цркви (па, дури во границите на една иста Црква) почнале да се формираат различни чинови на Литургијата. Постоеле: персиски, египетски, сириски, западни и многу други чинопоследованија, меѓу кои постоеле извесни разлики. На пр. имало шеесетина варијанти на сириски литургиски чинови кои биле единствени според суштината, а се разликувале само во некои детали коишто не го засегале единството на верата.

Анафора (грч. αναφορα, вознесување, подигнување, принесување) е централниот дел на православните литургии, а познат е и како Канон на Евхаристијата. Анафората е молитва составена од благодарење, осветување и повикување (призив), проследени со символични движења и дејства, за време на кои настанува претворање (μεταβολη) на Светите Дарови (τα δορα) во Свети Тајни (τα αγια).

Анафората на св. Јован Златоуст започнува со потсетување на целата историја на спасението: создавањето, гревопадот, искупувањето и идниот вечен живот во Божјото Царство. Му благодариме на Бога за сите негови добродетелства и за Литургијата што во тој ден се извршува, којашто Тој благоволил да ја прими од нашите раце, иако на небесата Му служат сите ангели…

Анафората, всушност, е една, единствена молитва, со почеток од: Достојно и праведно е… до: „И дај ни со една уста и едно срце да Го славиме и воспеваме Твоето пречесно и великолепно име…“. Во денешни услови таа има два дела, меѓу кои се наоѓа: Свјат, свјат, свјат….